کد مطلب:512 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:32

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

از ديدگاه روايات اسلامي، فرهنگ حاكم بر نظام حكومت اسلامي چگونه است؟

در روايات اسلامي نكتههاي بسيار جالبي براي معرفي فرهنگ حاكم بر حكومت اسلامي ديده ميشود كه در اينجا به گلچيني از آن اشاره ميكنيم



1ـ با اينكه جنگ، اوج خشونت انسانهاست و متأسفانه گاه اين خشونت در برابر كساني كه چيزي جز منطق زور را نميفهمند ضرورت پيدا ميكند، در عين حال اسلام حتي در برنامههاي جنگي خود مسائل انساني را با اين مسألة خشن آميخته و رعايت اصول اخلاق را، حتي در برابر دشمنان سرسخت و لجوج و در ميدان جنگ لازم شمرده است.



هنگامي كه گروهي از سربازان اسلام عازم ميدان جنگ ميشدند پيامبر اكرم(ص) آنها را فراميخواند و اين دستورات را به آنها گوشزد مينمود، ميفرمود



«سِيُروا بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ في سَبيلِ اللهِ وَ عَلي مِلَّةِ رَسُولِ الله لا تَغُلُّوا ، وَلا تُمَثَّلُوا وَ لا تَغْدِرُوا وَ لا تَقْتُلُو اشَيْخاًَ فانِياً، وَ لا صَبِيّاً وَ لا اِمْرَأَةً وَ لا تَقْطَعُوا شَجَراً اِلّا اَنْ تَضْطَرُّوا اِلَيْها، وَ اَيُّما رَجُلٍ مِنْ اَدْنَي الْمُسْلِمينَ اَوْ اَفْضَلِهِمْ نَظَرَ اِلي رَجُلٍ مِنَ الْمُشْرِكينَ فَهُوَ جارٍ حَتّي يَسْمَعَ كَلامَ اللهِ فَاِنْ تَبِعَكُمْ فَاَخُوكُمْ فِي الدَّيْنِ و ِانْ اَبي فَاَبْلِغُوهُ مَأمَنَهُ وَ اسْتَعينُوا بِاللهِ عَلَيْهِ» (فروع كافي 5/27 و 28)



[به نام خدا و به كمك پروردگار و براي خدا و در طريق آيين رسول الله حركت كنيد، خيانت نكنيد و اعضاي مجروحان و كشتگان ميدان جنگ را قطع ننماييد، پيمان شكني نكنيد، پير مردان از كار افتاده را به قتل نرسانيد و همچنين كودكان و زنان را، هيچ درختي را قطع نكنيد مگر اينكه نياز به آن داشته باشيد و هرگاه مسلماني، خواه كمترين آنها باشد يا برترين آنها، امان به مردي از مشركان بدهد، او در امان است تا كلام خدا را بشنود، اگر از آيين شما پيروي كند برادر ديني شماست و اگر نپذيرفت او را به جايگاه امنش برسانيد و از خدا بخواهيد تا او مسلمان شود.]



و در دستور ديگري ميخوانيم



«نَهَي رَسُولُ اللهِ اَنْ يُلْقَي السُّمُّ في بِلادِ الْمُشْرِكينَ» (فروع كافي 5/28) [رسول خدا(ص) نهي كرد از اينكه سمّ در شهرهاي مشركان افكنده شود.] بنابراين به كار بردن گازهاي سمّي، داروهاي سمّي و هر نوع سلاح شيميايي ممنوع است.



باز در دستور ديگري از همين قبيل از امام صادق(ع) ميخوانيم «ما بَيَّتَ رَسُولُ اللهِ(ص) عَدُوّاً قَطُّ» (فروع كافي 5/28) [پيامبر(ص) هرگز به دشمنان خود شبيخون نزد.]



2ـ آداب اسلامي در جمع آوري ماليات



در آداب مربوط به جمع آوري زكات و اموال بيت المال ميخوانيم علي(ع) هر گاه كسي را مأمور جمع زكات ميكرد، برنامه و فرمان مبسوطي براي او مينوشت كه آنچه در ذيل ميخوانيم بخشي از آن است



«اِنْطَلِقَ عَلي تَقْوَي اللهِ وَحْدَهُ لاشَرِيْكَ لَهُ، وَلاتُرَوِّعَنَّ مُسْلِماً، وَلاتَجْتازَنَّ عَلَيْهِ كارِهاً، وَلا تَاخُذَنَّ مِنْهُ اَكْثَرَ مِنْ حَقَّ اللهِ في مالِهِ فَاِذا قَدِمْتَ عَلَي الْحَيِّ فَاَنْزِلْ بِمائِهِمْ مِنْ غَيْرِ اَنْ تُخالِطْ اَبْياتَهُمْ، ثُمَّ امْضِ اِلَيْهِمْ بِالسَّكِينَهِ وَ الْوَقارِ حَتّي تَقُومَ بَيْنَهُمْ، فَتُسَلِّمِ عَلَيْهِمْ وَ لا تُخْدِجْ بِالتَّحِيَّهِ لَهُمْ، ثُمَّ تَقُولَ عِبادَ اللهِ! اَرْسَلْنَي اِلَيْكُمْ وَلِيُّ اللهِ وَ خَليفَتُهُ لِاخُذَ مِنْكُمْ حَقَّ اللهِ في اَمْوالِكُمْ فَهَلْ لِلّهِ في اَمْوالِكُمْ مِنَ حَقٍّ فَتُؤَدُّوهُ الِي وَلِيِّهِ، فَاِنْ قالَ قائِل لا، فَلا تُراجِعْهُ، وَ اِنْ اَنْعَمَ لَكَ مُنْعِم فَاْنَطَلِقْ مَعَهُ مِنْ غَيْرِ اَنْ تُخِيفُه اَوْ تُوَعِّدَهُ اَوْ تُعَسِّفَهُ او تُرهقه» (نهج البلاغه، نامه‎ها، نامة 25)



[با تقوا و احساس مسئوليت در برابر خداوند يكتا و بي همتا حركت كن و در اين راه هيچ مسلماني را مترسان و از سرزمين او ناخشنود مگذر، بيش از آنچه حق خداوند در اموال او هست از او نگير، هنگامي كه به آبادي قبيله ميرسي، در محلّ آب آن آبادي فرود آي و داخل خانههايشان مشو سپس با آرامش و وقار به سوي آنان برو تا در ميان آنها قرار گيري، به آنها سلام كن و از اظهار محبّت و تحيّت بخل مورز، سپس به آنان بگو اي بندگان خدا! مرا وليّ خدا و خليفهاش به سوي شما فرستاده تا حقّ خدا را كه در اموالتان است بگيرم، آيا در اموال شما حقّي وجود دارد كه آن را به نمايندهاش بپردازيد؟ اگر كسي گفت نه، ديگر به او مراجعه مكن! و اگر كسي پاسخ مثبت داد، همراه او برو، ولي او را نترسان و تهديد نكن و نيز او را به كار مشكلي مكلّف نساز…]



در دنبال اين سخن، سفارش هاي مؤكّدي دربارة نحوة انتخاب عادلانة زكات و بيت المال از ميان اموال خوب و بد و مرغوب و نامرغوب مردم و رعايت رفق و مدارا و محبّت ميكند، كه نمونة روشني از برخورد بزرگوارانه و حاكميّت ارزشهاي اسلامي بر اين گونه مسائل با مردم است.



3ـ صرفهجويي در همه چيز



دقّت فوقالعاده در صرف اموال بيت المال به عنوان يك وديعه مهمّ الهي كه حسابرسي سختي در روز قيامت دربارة آن خواهد شد، از ويژگيهاي ديگر اين فرهنگ است، تا آنجا كه در داستان معروف امير مؤمنان علي(ع) و برادرش عقيل خواندهايم كه حتّي او حاضر نشد كه كمترين تبعيضي ميان برادر نيازمند خود و ديگر مسلمانان قائل شود و حتّي به وسيلة حَديَده محماة (آهن تفتيده) كه نزديك دست برادر خود برد به او هشدار داد و وي را از عذاب الهي در قيامت بر حذر داشت، عذابي كه گيرنده و دهنده را (در مواردخلاف) در بر ميگيرد.



موارد فراواني از دقّت پيشوايان بزرگ اسلام در اين زمينه ديده ميشودكه در تاريخ دنيا بينظير است، از جمله دستور معروفي است كه علي (ع) به كتّاب و نويسندگان حكومت اسلامي داد و فرمود



«اَدِقُّوا َاْقلامَكُمْ وَ قارِبُوا بَيْنَ سُطُورِكُمْ وَ احْذِفُوا عَنّي فَضُولَكُمْ ، وَاقْصُدوُا قَصْدَ الْمَعاني، وَ اِيّاكُمْ وَ الاِكْثارَ، فَاِنَّ اَمْوالَ الْمُسْلِمينَ لا تَحَمَّلَ الاِضْرارَ» (خصال 1، باب پنج، حديث 85) [نوك قلمها را تيز كنيد (تاخطوط را باريكتر بنويسيد) و فاصلة سطرها را كم كنيد و مطالب اضافي را حذف كنيد و سخنان اصلي را بنويسيد (و از لفّاظي و شاخ و برگهاي بيهوده بپرهيزيد) و از پرگويي خودداري كنيد، چرا كه اموال مسلمانان تحمّل اين همة ضرر و زيان را ندارد.]



امام صادق (ع) اين مطلب را به صورت كلّي تري بيان فرموده، ميگويد «اِنَّ الْقَصْدَ اَمْرَِ يُحِبُّهُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ وَ اِنَّ السَّرَفَ يُبْغِضُهُ حَتَّي طَرْحِكَ الثَّواهَ فَاِنَّها تَصْلَحُ لِشَيئٍ وَ حَتّي صَبِّكَ فَضْلَ شَرابِكَ» (بحارالانوار 68/34) [ميانه روي و صرفه جويي كاري است كه خداوند بزرگ آن را دوست دارد و اسرافكاري را مبغوض ميشمرد، حتّي دور انداختن هستة خرما صحيح نيست، چرا كه به درد چيزي ميخورد، و حتّي دور ريختن باقيماندة آبي را كه خوردهايد اسراف است.]



4ـ بزرگي در فضيلت است نه در سنّ و سال



عتاب بن اسيد كه جوان باهوش و شجاعي بود از طرف پيغمبر اكرم(ص) به فرمانداري مكّه برگزيده شد و حضرت در فرمان او جملههايي نوشت كه بيانگر فرهنگ متعالي اسلام در زمينه مسائل اجرائي حكومت است.



در بخشي از اين فرمان ميخوانيم «فَهُوَ لَنا خادمِ وَفِي اللهِ اَخ وَ لاَوْلِيائِنا مُوالٍ، وَ لاَعدائنا مُعادٍ، وَ هُوَ لَكُمْ سَماء ظَلِيْلَه، وَ اَرْض زَكِيعَه، وَ شمس مُضِيْئَة وَ لا يَحْتَجَّ مُحْتَجّ مِنْكُمْ في مُخالَفَتِهِ بِصِغَرِ سِنّه، فَلَيْس الاَكْبَرُ هوَ الاَفْضَلَ، بَلْ الاَفْضَلُ هُوَ الاَكْبَرُ» (بحارالانوار 21/123) [او خدمتگزار ماست و در راه خداوند برادر (عزيزي است) ونسبت به دوستان ما علاقمند و نسبت به دشمنان مخالف است، او براي شما آسماني است سايه افكن و زميني است پر بار و خورشيدي درخشان، … هيچ كس از شما نبايدبه خاطر كمي سنّ او با وي به مخالفت برخيزد، چرا كه هميشه افراد مسنتر افضل نيستند، بلكه كسي كه افضل است بزرگتر محسوب ميشود!]



5ـ در آغاز فرمان معروف مالك اشتر كه به راستي برترين منشور كشور داري است، كه باگذشت زمان هرگز كهنه نميشود و گرد و غبار نسيان بر آن پاشيده نخواهد شد، هنگامي كه ميخواهد رأفت و شفقت اسلامي را نسبت به عموم ساكنان كشور اسلامي مصر، يادآور شود، ميفرمايد «وَ اشْعِرْ قَلْبَكَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِيَّةِ وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ وَ اللُطْفَ بِهِم، وَلا تَكُونَنَّ عَلَيْهِمْ سَبُعاً ضارِياً تَغْتَنِمُ اَكْلَهُمْ، فَاِنَّهُمْ صِنْفان، اِمّا اَخ لَكَ في الدَّيْن اَوْ نَظيرلَكَ في الْخَلْقِ» (نهج البلاغه، نامه 53) [قلب خود را نسبت به رعايا و ملّت خود، پر از رحمت و محبّت و لطف كن، و نسبت به آنان همچون حيوان درندهاي نباش كه خوردن آنها را غنيمت بشمري، زيرا آنها يكي از دو گروهند يا برادر ديني تو هستند، يا انساني همانند تو.]



6ـ تكيه بر تودههاي مردم.



7ـ رايزني دائم با آگاهان.



8ـ ارتباط مستقيم با مردم.



9ـ توجّه دقيق به حال محرومان.



ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

---

پيام قرآن ج 10


حضرت آيت الله مكارم شيرازي و ساير همكاران